غنی‌کنندۀ خاک
غنی‌کنندۀ خاک چیست؟
گیاهان نیز مانند انسان برای رشد و نمو به مواد غذایی نیاز دارند. فتوسنتز، تامین کنندۀ هیدرات کربن است و ریشه نیز وظیفه جذب مواد غذایی از خاک را دارد. غنی‌کنندۀ خاک ترکیبی است که عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را تامین کرده و به رشد آن کمک می‌کند. این ماده معمولا همراه با خاک به بستر کاشت افزوده می‌شود و یا از طریق محلول‌پاشی روی برگ‌ها، جذب گیاه شده و به عملکرد آن کمک می‌کند. غنی‌کننده‌ها در دو دسته کلی شامل کودهای آلی هستند که از مواد ارگانیک بر پایه کربن تشکیل شده و کودهای معدنی که از مواد شیمیایی ساده تشکیل شده. کودها فارغ از ارگانیک بودن یا نبودن می‌توانند از ترکیبات موجود در طبیعت باشند مانند پیت و ذخایر معدنی یا می‌توانند از طریق طی کردن فرایندهای طبیعی ایجاد شوند مانند کمپوست‌ها و یا از طریق فرایندهای شیمیایی ایجاد شوند مانند فرایند هابر که برای تولید صنعتی آمونیاک اتفاق می‌افتد.
غنی‌کنندۀ خاک معمولا دارای سه دسته مواد است:
- به نسبت‌های متفاوت دارای عناصر ماکرو اولیه نیتروژن، فسفر، پتاسیم
- دارای عناصر ماکرو ثانویه مانند کلسیم، منیزیم، گوگرد
- دارای برخی حاوی عناصر میکرو مانند بور، کلر، منگنز، آهن، روی، مس و مولیبدن
مزیت کودهای آلی
در این مطلب تنها کودهای آلی و طبیعی مورد بررسی قرار می‌گیرند. برای کسب اطلاعات در زمینه کودهای شیمیایی به صفحه کود و تغذیه در وبسایت گیاهامی مراجعه کنید. کودهای آلی که طی فرایند طبیعی تشکیل می‌شوند منابع مناسبی برای تامین انواع عناصر مورد نیاز گیاه هستند.
- مواد مغذی موجود در کود شیمیایی آهسته رهش بوده و به آرامی در اختیار ریشه گیاه قرار می‌گیرند تا از سوختگی ریشه گیاه جلوگیری شود.
- کودهای آلی منبع انرژی خوبی برای میکروارگانیسم‌های خاک هستند بنابراین چرخش مواد در خاک به خوبی ادامه می‌یابد.
- کودهای آلی بافت خاک را بهبود می‌بخشند.
ویژگی کود آلی با کیفیت
مواردی که در بخش مزیت استفاده از کود آلی نام بردیم در صورت استفاده صحیح از کود آلی با کیفیت رخ خواهد داد. کودهای دامی یا گیاهی باید به خوبی فرایند پوسیدگی را طی کرده باشد. پوسیدگی کود در صورتی که در خاک و نزدیکی ریشه اتفاق بیفتد دمای خاک را بالا برده و سبب سوختگی ریشه می‌شود. کود آلی باید پیش از اعمال در خاک استریل شود؛ استفاده از کودهای بسته‌بندی شده که فرایند استریل شدن را طی کرده‌اند انتخاب مناسبی برای بستر گیاهان آپارتمانی است.
در چه صورت از غنی‌کننده خاک استفاده کنیم؟
همان‌طور که کمبود عناصر می‌توانند سبب کند شدن یا توقف رشد گیاه شود، بیش‌بود عناصر نیز سبب شوری خاک و سمیت در گیاهان می‌شود. در شرایطی که فقدان عنصری، رشد رویشی و زایشی گیاه را با مشکل مواجه کند به کار بردن غنی کننده‌ها ضروری خواهد بود. در ادامه تعدادی از علائم در گیاه که خبر از نیاز به غنی‌کنندۀ خاک می‌دهد مطالعه می‌کنیم. البته که روش اصولی برای بررسی وضعیت دقیق خاک، انجام آزمایش خاک یا آزمایش بافت گیاه است اما برای تعیین وضعیت گیاهان آپارتمانی یا گیاهان باغچه‌ای می‌توانید از این نکته‌ها بهره ببرید.
کمبود نیتروژن در گیاه
نیتروژن بیشتر از سایر عناصر در گیاه استفاده می‌شود و کمبود آن نیز بیشتر دیده می‌شود. نقش اصلی نیتروژن در رشد رویشی گیاه است بنابراین وجود آن در بستر کشت گیاهان آپارتمانی برگ زینتی، ضروری است. کمبود نیتروژن در برگ‌های پیر به صورت کم‌رنگ شدن پهنک برگ و گاهی پیچیدگی برگ‌ها به طرف بالا یا پایین بروز می‌کند. ریزش یا ارغوانی شدن برگ‌های پیر نیز می‌تواند از علائم کمبود نیتروژن باشد. حاشیه‌های زرد و بافت مرده در برگ‌های پیر را نیز بعنوان یکی از نشانه‌ها در نظر بگیرید.
کمبود پتاسیم در گیاه
پتاسیم در فتوسنتز نقش اساسی دارد و کمبود آن لبه‌های برگ را به سرعت بافت مرده می‌کند. گاهی در برگ‌های پیرتر لکه‌های بافت مردگی در پهن برگ دیده می‌شود.
کمبود فسفر در گیاه
فسفر کمتر از نیتروژن و پتاسیم در گیاه نیاز است. از نشانه‌های کمبود فسفر، کوتولگی کلی گیاه، پهنک برگ تیره و بافت مردگی در برگ‌های پیر می‌باشد.
کمبود کلسیم در گیاه
کلسیم در حفظ استحکام دیواره سلولی نقش دارد. کمبود آن سبب کاهش رشد گیاه و همچنین لوله شدن برگ و قهوه‌ای شدن ریشه می‌گردد. برگ‌های جوان به خصوص به طرف پایین پیچیده شده و زرد می‌شوند. اگر گیاه در مرحله گلدهی به سر می‌برد گلبرگ‌ها ریزش خواهند داشت بنابراین در گیاهان آپارتمانی گل زینتی به این نکته توجه کنید.
کمبود آهن در گیاه
آهن در سوخت و ساز گیاه، تولید سبزینه و فتوسنتز نقش مهمی دارد. کمبود آهن در برگ‌های جوان بروز می‌کند. فاصلۀ میان رگبرگ‌ها در کمبود آهن دچار رنگ‌پریدگی می‌شود و در صورت عدم رفع این مشکل برگ‌ها به تدریج سفید رنگ شده و می‌میرند. اگر مطمئن هستید که عدم رشد بهینه گیاه شما از کمبود آهن است، بهتر است از سوپر کود غنی شده با آهن یا کلات آهن فرمول یک استفاده کنید.
توجه کنید که بروز هر یک از این علائم به معنی کمبود عناصر نام‌برده در خاک نمی‌باشد؛ گاهی عناصر به مقدار کافی در خاک وجود دارند و گیاه به دلیل شرایط نامناسب مانند شوری خاک، اسیدی یا قلیایی و بافت نامناسب خاک توان جذب این عناصر را ندارد. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم پیش از تهیه هرگونه کود آلی یا شیمیایی با کارشناسان گیاهامی در این باره مشورت کنید.
انواع غنی‌کنندۀ خاک
انتخاب منبع غذایی با کیفیت و اعمال آن در زمان و مقدار مناسب می‌تواند عملکرد گیاه را به طور چشم‌گیر افزایش دهد. حجم اندام هوایی، شاخساره، سرعت رشد برگ‌ها، توسعۀ ریشه و کیفیت گلدهی تحت تاثیر غنای خاک تغییر می‌کند. غنی کننده‌ها عناصر غذایی را وارد خاک می‌کنند بنابراین افزودن آن‌ها به بستر کشت ضروری است با این حال نمی‌توان از عوارض جانبی مواد افزودنی به خاک چشم پوشی کرد. تغییرات ، تغییرات تخلخل، تغییرات ظرفیت تبادل کاتیونی از عوارض افزودن انواع کود و غنی‌کنندۀ خاک به بستر کشت است. در صورت انتخاب منبع غذایی مناسب این تغییرات در جهت مثبت خواهد بود و سبب بهبود کیفیت خاک می‌شود. در ادامه چند منبع اصلی و مهم برای تامین مواد مورد نیاز گیاه را معرفی می‌کنیم.
ورمی کمپوست
ورمی کمپوست از کودهای آلی و بهبود دهنده‌های بافت خاک محسوب می‌شود. این ماده در نتیجۀ تجزیۀ برخی مواد سبز مانند دور ریز آشپزخانه و مواد قهوه‌ای مانند برگ خشک توسط کرم‌ها تولید می‌شود. این غنی‌کنندۀ خاک از نوع آلی، سازگار با محیط زیست بوده، سبب ایجاد سمیت نمی‌شود و عملکرد گیاه را بهبود می‌دهد. از مزایای مصرف ورمی کمپوست می‌توان به افزایش سرعت جوانه زنی بذر، افزایش ارتفاع ساقه گیاه، افزایش تعداد برگ، افزایش سطح برگ، افزایش وزن خشک گیاه، بالا رفتن طول و تعداد ریشه، افزایش تعداد گل یا میوه، بهبود محتوای کلروفیل و بهبود کیفیت گل و دانه‌ها اشاره کرد. این اتفاقات در واقع نتیجه‌ی تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه است. علاوه بر این ورمی کمپوست محتوای هورمونی خاک را نیز اصلاح می‌کند. زمانی که تمام مواد مورد نیاز گیاه با تناسب در اختیار ریشه قرار گیرند فرایند رشد رویشی و زایشی به خوبی انجام شده و در نتیجه شاهد بهبود بازدهی گیاه خواهیم بود. با توجه به توضیحاتی که از فرایند تولید ورمی کمپوست ارائه شد می‌توان نتیجه گرفت که استعداد جذب و انتقال آلودگی توسط آن بالاست بنابراین تهیۀ آن در بسته‌بندی‌های استاندارد و استرلیزه توصیه می‌شود.
کود دامی
کود دامی شامل مدفوع پرندگان، چهار پایان، پودر استخوان، خون، ادرار، گوشت، سم، شاخ و به طور کلی تمام مواد دورریز کشتارگاه‌ها می شود. ترکیب شیمیایی کود دامی بسته به خوراک دام یا پرندگان تغییر می‌کند. ادرار دام هم غنی‌کنندۀ خاک مناسبی محسوب می‌شود این ماده حاوی مواد نیتروژنه بسیار است بنابراین در دامداری‌ها روش‌های مختلفی برای جلوگیری از هدر رفت آن ابداع می‌شود. در نظر داشته باشید که میزان مجاز افزودن کودهای دامی به بستر گلدان 20% است. استفاده از هرگونه کود دامی پیش از پوسیدگی کامل و استریل شدن، در گلدان و در محیط خانه ممنوع بوده و سبب پوسیدگی ریشه و یا انتقال بیماری به انسان و گیاه می‌شود. کود دامی پوسیده و استریل شده را پیش از افزودن به گلدان ابتدا با خاک مخلوط کرده، آن را خیس کنید و سپس در گلدان بریزید. ظرفیت تبادل کاتیونی کود دامی زیاد و نگهدارنده مناسبی برای مواد غذایی است و همچنین دارای نیتروژن، فسفر، پتاسیم و عناصر میکرو می‌باشد. کود گاوی پوسیده بهترین نوع کود مورد استفاده در گلخانه است. کود مرغی دارای آمونیاک بیش از اندازه بوده و به ریشه و شاخ و برگ صدمه می‌زند، از این کود در کشت و برنامه‌های غذایی خاص استفاده می‌شود. مخلوط 15-10 درصد حجمی کود گاوی در محیط ریشه به کار می رود و پس از پاستوریزه کردن با بخار یا مواد شیمیایی و شستشوی کافی با با آب از تجمع نیتروژن آمونیومی ناشی از کود دامی جلوگیری می‌شود.
کود سبز
کود سبز به منظور غنی کردن خاک باغچه و مزرعه استفاده می‌شود. کوددهی سبز عبارت است از کشت یک محصول و برگرداندان آن به زمین پیش از چوبی شدن. گیاهان تیره لوبیاسانان بهترین کودهای سبز هستند چرا که گیاهان این تیره در گره‌ی ریشه‌های خود به وسیله برخی از باکتری‌ها نیتروژن هوا را تثبیت می‌کنند و خاک را حاصلخیز می‌سازند.
تهیه غنی‌کنندۀ خاک
برای خرید انواع غنی‌کنندۀ خاک ابتدا نیاز گیاه و وضعیت خاک را بررسی کنید. میزان غنی کننده‌ای که تهیه می‌کنید با توجه به وضعیت خاک و کاربری مورد نظر شما متفاوت خواهد بود. علائم کمبود هر یک از عناصر و تنظیم کننده‌های رشد در گیاه را مشاهده کنید، وضعیت بافت خاک را بررسی کنید سپس از میان انواع غنی کننده‌ها محصول متناسب را تهیه کنید. در این مسیر می‌توانید از خدمات مشاوره کارشناسان گیاهامی نیز بهره ببرید. فروشگاه تخصصی گیاهامی انواع غنی کننده‌های خاک در حجم‌های متنوع برای کاربری‌های متفاوت ارائه می‌دهد. روند ثبت سفارش و دریافت محصول در سراسر ایران بسیار ساده است و شما می‌توانید با خاطری آسوده تا 7 روز پس از دریافت سفارش از گارانتی محصول استفاده کنید.