سم و آفت‌کش
سم و آفت کش
از آغاز کشاورزی، انسان با این دشواری بزرگ رو به رو بوده که فرآورده‌های کشاورزی، مورد حمله گیاهان و جانوران مختلف قرار می‌گیرند و به نوعی رقیب انسان در مصرف مواد غذایی هستند. از آن‌جا که هدف اصلی از کشاورزی، تولید هر چه بیشتر فرآورده برای مصرف انسان است، از آغاز کشاورزی، مبارزه‌ای با این مزاحمین که شمارشان بسیار زیاد است آغاز شده و هم‌چنان هم ادامه دارد.
آفت‌ها و مبارزه با آن‌ها
آفت‌ها موجوداتی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها، حشره‌ها، کنه‌ها، نماتدها، جوندگان و علف‌های هرز می‌باشند که به محصول‌های کشاورزی خسارت می‌رسانند. در مبارزه با افت‌ها باید به سه مورد نوع آفت، یک میزبان حساس و محیط مناسب برای رشد آفت توجه شود.
مبارزه شیمیایی
به طور سنتی، مواد شیمیایی یکی از روش‌های اصلی مبارزه با آفت‌ها بوده‌اند. گرچه به دلیل دشواری‌هایی مانند هزینه، مقاومت آفت و مشکل‌های زیست محیطی، روش‌های غیر شیمیایی مبارزه با آفت بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. با این که مدت نگهداری، بسته به نوع مواد شیمیایی متفاوت است، بسیاری از مواد شیمیایی آبگونه را می‌توان به خوبی به مدت 2 سال و مواد شیمیایی خشک را دست کم به مدت 3 تا 5 سال در انبار نگهداری کرد. بسیاری از حشره‌ها و قارچ‌ها به یک یا چند آفت کش مقاوم می‌شوند. مقاومت به آفت کش از آن جا به وجود می‌آید که هر آفت کش به ندرت می‌تواند یک حشره یا آفت را 100% از بین ببرد. برای مثال، پس از اولین کاربرد، ممکن است 95-90% از هر جمعیت زنده را از بین برود و بقیه 10-5% دیگر، به خاطر پوشش ناکامل حشره‌کش و یا غلظت نامناسب آن زنده بمانند. هنگامی که این آفت‌های مقاوم تولید مثل می‌کنند، شماری از نتاج آن‌ها هم مقاوم می‌باشند. از این رو کاربرد بعدی همین آفت کش ممکن است فقط تا 85-80% نسل بعدی را از بین ببرد. این فرایند ادامه می‌یابد تا زمانی که آفت کش تا حد زیادی بی اثر شود. احتمال مقاومت به آفت کش را می‌توان با عوض کردن مواد شیمیایی در هر نوبت سمپاشی، کاهش داد. زیرا آفت‌هایی که به یک آفت‌کش مقاومند به احتمال، به آفت‌کش‌هایی که به این گروه شیمیایی تعلق ندارند، مقاوم نیستند.
موثر نبودن آفت کش
چنانچه کاربرد یک آفت کش موثر واقع نشد ممکن است به دلایل مختلفی باشد که عبارتند از پوشش ندادن سم به اندازه کافی، کاربرد آفت کش نادرست، به هم زده نشدن محلول در برخی از آفت کش‌ها، زمان نامناسب سمپاشی، فاصله زیاد بین دو سمپاشی، شسته شدن آفت کش به وسیله باران یا آب آبیاری، آمیختن آفت کش‌های ناسازگار با هم، کم بودن غلظت سم، کهنه بودن آفت کش و مقاوم بودن حشره به آفت کش.
مسمومیت گیاه با سم و آفت کش
امکان مسمومیت گیاهی با کاربرد مواد شیمیایی و تنظیم کننده‌های رشد گیاهی وجود دارد. پیش از به کارگیری مواد شیمیایی روی گیاهان باید برچسب ماده شیمیایی را کنترل نمود، تا مشخص شود که این ماده شیمیایی برای گیاهی که مصرف می‌شود، مناسب است. بافت سوختگی در حاشیه برگ‌ها، لکه‌ها یا تکه‌های بافت سوخته بی سبزینه یا رنگ پریده شدن جوانه‌ها، گل‌ها و برگ‌های جوان، از نشانه‌های مسمومیت گیاهی می‌باشند.
گروه بندی آفت‌ها
به طور کلی می‌توان جاندارانی را که به گیاهان خسارت وارد می‌کنند، به گروه‌های بندپایان، مهره داران، بیماریزاها و علف‌های هرز تقسیم نمود. با این که نتیجه فعالیت همه گروه‌ها کم و یا نابود شدن محصول و بالا رفتن هزینه تولید است، هر گروه با شیوه‌ی ویژه خود خسارت‌هایی وارد می‌کند. استفاده از سموم در سطح خانگی و یا در مزارع و باغات بسیار رایج شده است. آسیبی که این مواد در اثر استفاده اشتباه به محیط زیست و انسان وارد می‌کند بر همه مشهود است. بنابراین برای انتخاب سم و آفت کش مناسب باید شناخت بیشتری از انواع مهاجمین پیدا کرد. در ادامه به طور کلی با دسته بندی آفات و بیماری‌ها آشنا می‌شوید تا هنگام بروز مشکل به طور دقیق‌تری عامل آن را شناسایی کنید.
بندپایان و مهره‌داران
آن‌چه در کشاورزی ایران، آفات گفته می‌شود عبارت است از جانورانی که با تغذیه از پیکرۀ گیاهان و یا از شیره پرورده و مواد درون سلول‌های آن‌ها موجب مرگ گیاه و با کاهش کمیت یا کیفیت فرآورده‌های گیاهی می‌گردند. مهم‌ترین آن‌ها به دو گروه بندپایان و مهره‌داران تقسیم می‌شوند. بندپایان با داشتن اسکلت خارجی از جنس کیتین، تقارن دو سویه بدن و پاهای بند بند مشخص می‌شوند.
حشره‌ها
حشره‌ها حدود 90% از گونه‌های بندپایان را تشکیل می‌دهند. این‌ها دارای سه جفت پا و بدنی سه قسمتی متشکل از سر و سینه و دم و یک جفت شاخک هستند. حشرات به تقریب همگی تخمگذار و بالدار هستند. حشره‌ها در سر، شاخک، چشم و قطعات دهانی دارند، در حالی که بال‌ها و پاها به سینه متصل هستند. برحسب شکل و چگونگی کار قطعه‌های دهانی، که به طور مستقیم بر شیوه تغذیه و در نتیجه بر روش مبارزه با حشره‌ها تاثیر میگذارند، حشرات به دو دستۀ جونده و مکنده تقسیم می‌شوند.
حشره‌های جونده
حشره‌های جونده که مهم‌ترین آن‌ها شب‌پره، پروانه، سوسک، مگس و زنبور است. ساقه، برگ، میوه یا بخش‌های زیرزمینی گیاه را می‌جوند. حملۀ حشرات جونده تنها به محل ویژه‌ای از گیاه نیست و بخش‌های داخلی ساقه و یا اندام‌های هوایی را می‌جوند. گاهی تا زمانی که خسارت شدید و گیاه به شدت ضعیف نشده باشد میزان حمله مشخص نخواهد شد. گروهی از حشرات جونده تنها به میوه حمله‌ور شده و در آن‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. در نتیجه افزون بر خسارت لارو، میوه‌ها به دلیل آلوده شدن به قارچ‌ها و باکتری‌ها دچار فساد شده و گاهی نیز ریزش می‌کنند.
حشره‌های مکنده
حشره‌های مکنده مانند زنجره، شپشک، شته، تریپس و پسیل با قطعات دهانی خرطوم مانندی که وارد سلول گیاه می‌کنند از شیره گیاه تغذیه کرده و آن را ضعیف می‌کنند. این حشرات در تمام طول عمر خود از شیره گیاهی تغذیه کرده و موجب ایجاد نشانه‌هایی مانند لوله شدن برگ، زرد و ضعیف شدن گیاه و بدریخت شدن آن می‌گردند. همانطور که می‌دانید این علائم مشابه علائمی است که گیاه در کمبود برخی عناصر از خود نشان می‌دهد. برای تشخیص دقیق‌تر مطلب کود و تغذیه را مطالعه کنید. برخی حشرات مکنده مانند شته از خود شیره چسبناکی ترشح می‌کنند که موجب جلب مورچه‌ها یا محل مناسبی برای رشد قارچ می‌شود.
کنه ها
کنه‌های گیاهی بالغ چهار پا دارند و برخلاف حشرات شاخک، بال و سر جداگانه ندارند. کنه‌ها قطعات دهانی مکنده دارند و از شیره گیاه تغذیه می‌کنند. علائم حملۀ کنه‌ها زرد شدن و ریزش برگ‌ها، کاهش رشد میوه و از بین رفتن تدریجی گیاه است. کنه‌ها روی شاخه‌های سبز، گل، میوه و برگ تار تنیده و سبب تجمع گرد و غبار می‌شوند. بنابراین تشخیص وجود کنه در این مرحله بسیار آسان است. سمپاشی برای از بین بردن کنه‌ها باید از اول بهار پیش از باز شدن جوانه‌ها شروع شود. بیدرین، تدیون و کلتان از کنه‌کش‌های مورد استفاده در ایران هستند.
بیماریزاها
بیماری به روند غیر عادی در زیست موجود زنده بر اثر تحریک عامل بیماری‌زا گفته می‌شود. بیماریزاهای گیاهی را به شش گروه کلی تقسیم می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها قارچ، ویروس و باکتری می‌باشد.
علف های هرز
علف هرز به گیاهی گفته می‌شود که در جایی به طور ناخواسته رشد کند. بدین ترتیب بوتۀ هندوانه روییده در مزرعه سیب زمینی نیز علف هرز محسوب می‌شود. خسارت علف‌های هرز در اغلب موارد محسوس نیست. علف هرز به رقابت غذایی با گیاه اصلی می‌پردازد و گاهی مواد مسموم کننده در خاک ترشح می‌کند. در صفحۀ علف‌کش‌ها بیشتر مطالعه کنید.
انواع آفات گیاهان آپارتمانی
زمانی که گیاهان در باغچه نگهداری می‌شوند جمعیت آفات به طور عمومی کمتر هستند؛ و دلیل آن وجود شکارچی‌های طبیعی و گردش هوای بهتر در فضای باز است. با قرار دادن گیاه در فضای داخلی خبری از شکارچی‌های طبیعی نبوده، شرایط محیطی دما و رطوبت مطلوب آفات نیست و تعداد گیاه در مقایسه با فضای باز بسیار کمتر است. در میان تعداد بی شمار آفات گیاهان برخی از آن‌ها بیشتر تکرار می‌شوند. با شناخت نشانۀ این آفات و راه مبارزه با آن‌ها در مراحل اولیه می‌توان از گسترش آن جلوگیری کرده و گیاه را از مرگ نجات داد. در ادامه تعدادی ازمخرب‌ترین آفات گیاهان آپارتمانی را معرفی خواهیم کرد.
شته
شته‌ها در فضای داخلی و خارجی به گیاهان مختلف حمله کرده و به وسیله قطعات دهانی مکنده‌ای که دارند از شیرۀ گیاهی تغذیه می‌کنند؛ برگ‌ها و ساقه‌ها هدف اصلی این حشرات هستند. شیره‌ای که در نتیجۀ فعالیت شته‌ها روی گیاه ایجاد می‌شود زمینه را برای جذب دیگر حشرات، تجمع گرد و غبار و بیماری‌های قارچی ایجاد می‌کند در نتیجه تنفس گیاه مختل و فتوسنتز به شدت کاهش می‌یابد. مبارزه با شته‌ها نسبتا آسان است؛ کافی است به کمک اسپری آب گرم شته‌ها را از روی گیاه حذف کنید. سپس به کمک یک تکه پارچه برگ‌ها را خشک کرده و هر چند ساعت یکبار این عملیات را تکرار کنید. سطح خاک گلدان را بررسی کنید تا از عدم وجود شته‌ها در این نقطه اطمینان حاصل کنید. اگر پس از مدتی دوباره شاهد حضور شته‌ها بودید در آب کمی صابون سدیم (جامد) یا صابون پتاسیم (مایع) حل کرده و عملیات را تکرار کنید. در محیط‌های داخلی و فضاهای بسته ترجیح عدم استفاده از سموم شیمیایی است. یکی از سموم شیمیایی که برای مبارزه با شته‌ها استفاده می‌شود مالاتیون است. مقدار 2 قاشق چایخوری از این سم در 5 لیتر آب برای از بین بردن شته‌های مستقر بر روی گیاه کافی است. البته طیف وسیعی از سموم برای مبارزه با شته‌ها کارایی دارند.
پشه قارچ
پشه قارچ می‌تواند به راحتی پرواز کرده، وارد حیاط، تراس یا فضای داخلی خانه شوند. هم‌چنین این آفت از طریق گیاهان آلوده یا کیسه‌های بستر کشت نیز وارد محیط می‌شوند. پشه قارچ در خاک‌های مرطوب تولید مثل کرده و لارو آن به ریشه آسیب می‌رساند. با ورود به محیط داخلی به سرعت جمعیت آن‌ها افزایش می‌یابد. پشه‌های بالغ به گیاه آسیب نمی‌رسانند بنابراین لحظه‌ای که شما پشه‌ها را در فضا مشاهده می‌کنید، زمانی که این آفت به گیاه شما خسارت زده است. علائم حضور لارو این آفت در خاک پژمردگی ناگهانی، ضعف عمومی در اندام‌های گیاه، رشد کند و زردی برگ‌ها می‌باشد.
سفید بالک
سفید بالک‌ها نیز مانند شته‌ها با مکیدن شیرۀ گیاه به آن آسیب می‌رسانند. سفید بالک‌ها می‌توانند باعث خسارات گسترده شوند و از نشانۀ فعالیت آن‌ها به ریزش برگ و زردی عمومی گیاه می‌توان اشاره کرد. بدون مبارزه با این حشرات سطح زیرین برگ به طور کلی سفید می‌شود؛ حشرات بالغ سفید بالک و تخم ریز و گرد آن‌ها محتوای این هالۀ سفید پشت برگ هستند. اگر گیاه شما دچار حملۀ این آفت شده ابتدا برگ‌های آسیب دیده را جدا کنید و با احتیاط، طوری که تخم حشرات روی دیگر گیاهان نریزد، آن‌ها را از بین ببرید. سپس برگ و ساقه‌های باقی‌مانده را با آب یا آب صابون اسپری کنید و اطمینان حاصل کنید که تمام حشرات و تخم آن‌ها از بین رفته‌اند. در نهایت با روغن نیم یا چریش گیاه را تیمار کنید. ایمیداکلوپراید از سموم سیستمیک است که برای کنترل سفید بالک استفاده می‌شود.
کنۀ تار عنکبوتی
کنۀ تار عنکبوتی از آفات بسیار ریز هستند و زمانی موفق به مشاهدۀ آن‌ها خواهید شد که تعداد بی‌شماری کنۀ تار عنکبوتی روی گیاه تجمع کرده و به آن آسیب بسیار زده است. احتمالا شروع آسیب را با سفید شدن برگ‌ها انتهایی شاخه‌ها ببینید. این برگ‌ها در واقع بافت‌های مرده‌ای هستند که کنه‌ها به طور کامل شیرۀ آن‌ها را استفاده کرده و آن‌ها را خشک کرده‌اند. از دیگر نشانه‌های حملۀ کنۀ تارعنکبوتی وجود تارهای سفید رنگ و ساقه‌های ضعیف و نازک شده است. برای اینکه از حضور کنه‌ها اطمینان حاصل کنید و سم مختص آن را استفاده کنید کافی است یک عدد کاغذ سفید را کنار گیاه قرار دهید و برگ آن را به آرامی تکان دهید؛ در صورت مشاهدۀ حشرات بسیار ریز روی کاغذ می‌توانید برنامه ریزی سمپاشی را شروع کنید. مانند مبارزه با شته و سفید بالک، در مقابله با کنه‌ها نیز باید گیاه را آب گرم، آب صابون یا روغن نیم شستشو دهید. خاک سطحی را برداشته و تهویۀ هوا را در محیط افزایش دهید. تا زمانی که از حذف تمامی کنه‌ها مطمئن نشدید اعمال گفته شده را هر روز تکرار کنید؛ توقف این فعالیت زودتر از زمان مناسب سبب احیای دوبارۀ کنه‌ها خواهد شد. ایمیداکلوپراید یا کنفیدور از سموم کارامد در کنترل کنه تار عنکبوتی است.
شپشک آرد آلود
حتما با صحنۀ سفید شدن یکپارچۀ برگ و ساقۀ گیاهان آپارتمانی، درخت زیتون یا شمشادها مواجه شده‌اید. عامل ایجاد این عارضه شپشک آرد آلود است. مدیریت این آفت بسیار مشکل است به دلیل اینکه با کوچکترین تکانه به راحتی نقل مکان کرده و در نقاط دیگر گیاه گسترده می‌شود. شپشک آرد آلود به شدت نرم و کاملا سفید بوده و از شیرۀ گیاهی تغذیه می‌کند. محل استقرار این آفت در شکاف میان دمبرگ و ساقه است بنابراین به سختی قابل مشاهده است. توصیه می‌شود در دوره‌های زمانی مشخص این نقطه را بررسی کنید تا پیش از گسترده شدن آن مدیریت را آغاز کنید. برای حذف این آفت ابتدا تمام اندام‌های آلوده را حذف کنید با اسپری یا فشار آب حشرات باقی مانده را از روی گیاه پاک کنید. از اگر گیاه شما کوچک است در یک ظرف کمی مایع ظرفشویی و آب مخلوط کرده، به کمک گوش پاک کن یا پنبۀ آغشته به این محلول سطح زیرین برگ و شکاف میان ساقه و دمبرگ را پاک کنید. یکی دیگر از محلول‌های بسیار کارآمد برای مقابله با شپشک آرد آلود ترکیب 25-10% الکل و آب است. یک بطری اسپری را با 4/1 پیمانه الکل و 4/2 پیمانه آب مخلوط کنید و روی گیاه اسپری کنید. پیش از اسپری الکل روی گیاه گلدان را در سایه قرار دهید تا دچار آفتاب سوختگی نشود. اگر گیاه در فضای باز قرار دارد در روزهای ابری این عمل را انجام دهید. در نهایت 5 سانتی‌متر از خاک سطحی را حذف کنید. دیازینون از سمومی است که برای مبارزه با طیف وسیعی از آفات از جمله شپشک آرد آلود کارایی دارد.
خرید سم و آفت کش
در صورتی که عارضه‌ای برای گیاه شما به وجود می‌آید ابتدا به خوبی آن را بررسی کنید تا عامل ایجاد آن شناخته شود. پس از مشخص شدن منبع در قدم اول تلاش کنید بدون استفاده از سموم شیمیایی آفت یا بیماری را مدیریت کنید در قدم بعدی از سموم شیمیایی کمک بگیرید. برای خرید سم یا آفت‌کش‌های گیاهان آپارتمانی، باغچه‌ای و باغات و مزارع با مشاورین کشاورزی مشورت کنید تا از به کار بردن سم بیش از اندازه و یا اشتباه جلوگیری کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر به صفحۀ مربوط به حشره‌کش‌ها، علف‌کش و قارچکش مراجعه کنید.